Gripa (influenca) je veoma zarazna virusna infekcija disajnih puteva i organa. Procjenjuje se da 5-20% stanovništva svake godine oboli od gripe. Osnovne karakteristike gripe su nagli početak i povišena temperatura, bolovi u mišićima, grlobolja i u početku suhi kašalj (bez iskašljavanja sadržaja).

Bolest se javlja kod svih uzrasta. Iako kod većine osoba bolest traje samo nekoliko dana, kod nekih osoba bolest može imati teži, ozbiljniji tok, što zahtijeva smještaj i boravak u bolnici. Gripa može prerasti u upalu pluća, pa čak dovesti i do smrti.

Virusi gripe (influence) dijele se na tri tipa: A, B i C. Tipovi A i B su odgovorni za epidemije bolesti koja se javlja gotovo tokom svake zime. Virusi tipa A predstavljaju najvirulentnije humane patogene i uzrokuju najčešće i najteže bolesti kod ljudi. Sporija mutacija virusa tipa B uz manji broj prijenosnika sprečava pandemije gripe tipa B. Tip C uzrokuje blagu ili nesimptomatsku bolest. Ne uzrokuje epidemije i nema značajnog utjecaja na javno zdravlje, poput tipa A ili B.

Genom virusa gripe tipa A sadrži 11 gena koji kodiraju sintezu 11 genskih proizvoda (proteina), od kojih su najvažniji hemaglutinin (HA) i neuraminidaza (NA). HA i NA nalaze se na vanjskoj strani virusnih čestica: HA posreduje kod spajanja virusa sa ciljnom ćelijom na sluznici disajnog trakta i kod ulaska virusnog genoma u tu ćeliju, dok je NA zadužena za ispuštanje virusnog sadržaja iz zaraženih ćelija i širenje zaraze na  nezaražene ćelije i osobe. HA i NA su i antigeni protiv kojih organizam razvija antitijela (važno za razvoj imuniteta i vakcina), ciljno su mjesto djelovanja antivirusnih lijekova, a služe i kao osnova za serološku klasifikaciju na podtipove i sojeve virusa tipa A (postoji 16 H i 9 N poznatih podtipova, ali samo su H 1, 2 i 3, odnosno N 1 i 2 zabilježeni kod ljudi).

Sojevi koji se lahko prenose među ljudima (npr. H1N1) posjeduju HA koja se veže na ćelije sluznice u gornjem dijelu disajnog trakta, kao što su nos, grlo ili usta. S druge strane, virulentni i visoko smrtonosni soj (npr. H5N1 soj tzv. ptičije gripe) veže se na ćelije koje se nalaze dublje, u plućima. Ova razlika u mjestu ulaska virusa vjerovatno je djelimično odgovorna za činjenicu da H5N1 soj uzrokuje teške oblike bolesti s virusnim upalama pluća (koji se teže prenose), dok H1N1 uzrokuje nešto lakše oblike bolesti (koji se brzo prenose putem kašljanja i kihanja).

Virusi gripe kontinuirano mutiraju i mijenjaju se, što onemogućava da „stara“ antitijela, stečena nakon ranije preležane infekcije kao rezultat odbrambenog imunog odgovora organizma, u potpunosti prepoznaju „nove“ (mutirane) viruse i djeluju protiv njih. Tako ista osoba može oboljeti od gripe i više puta. Kako god, stara antitijela omogućuju samo kratkotrajnu i djelimičnu zaštitu od ponovne infekcije virusom gripe.

Trenutno tri različita virusa gripe kruže svijetom: dva tipa A i jedan virus tipa B.  S ciljem sprečavanja bolesti, svake godine se priprema nova vrsta vakcine koja sadržava sojeve onih tipova virusa za koje se očekuje da će uzrokovati epidemiju tokom te godine.

Šta je to sezona gripe?

Gripa se svake godine širi epidemijski. Svake godine se 3 do 5 miliona ljudi ozbiljno razboli od gripe, od čega 250.000 do 500.000 ljudi umire. U sjevernim i južnim dijelovima planete epidemije se obično dešavaju u zimskom periodu (sezonska gripa), dok se u oblastima oko ekvatora epidemije mogu razvijati u bilo koje doba godine.

Epidemije širokih razmjera koje prelaze granice kontinenata, poznate kao pandemije, postaju sve češće. U 20. stoljeću došlo je do tri pandemije gripe:  španska gripa iz 1918. godine (tip A/H1N1), azijska gripa iz 1958. godine (tip A/H2N2), te hongkongška gripa iz 1968. godine (tip A/H3N2), a svaka od njih odnijela je više od milion života. Epidemija tzv. svinjske gripe (tip A/H1N1) 2009. godine također je prerasla u pandemiju (osim ljudi, od gripe mogu oboljeti i mnoge životinje; epidemije kod svinja uobičajena su pojava, a ptice se smatraju osnovnim životinjskim rezervoarom virusa gripe).

Ukupan broj umrlih u pandemiji u periodu 1918–1919. godine nije poznat, ali se procjenjuje na više od 20 miliona ljudi (oko 2,5-5% ukupnog broja tadašnje cjelokupne svjetske populacije). Moderni način i dinamika kretanja ljudi doprinose bržem širenju virusa i lakšem prelasku kontinentalnih granica. Jedna naučna studija procijenila je da bi danas jedna pandemija gripe, izazvana sojem virusa visoke virulencije – slične onoj iz 1918. godine, mogla usmrtiti čak 50 do 80 miliona ljudi.

Koje osobe imaju veći rizik obolijevanja od gripe?

Osobe koje imaju povećani rizik obolijevanja od gripe, odnosno kod kojih postoji rizik da bi gripa mogla dovesti do komplikacija koje se mogu razviti u ozbiljnu i opasnu bolest nazivamo visokorizičnim osobama. Takvim se osobama preporučuje vakcinacija protiv gripe, kako bi ojačale svoj imunitet i time značajno smanjili rizik da se kod njih razvije ozbiljniji, teži oblik bolesti sa komplikacijama ili smrtnim ishodom. Smrtni ishod kod gripe češći je kod djece (njihov odbrambeni sistem još je nedovoljno razvijen) i kod mladih, starijih i osoba s drugim zdravstvenim problemima.

Kako se dijagnosticira gripa?

Dijagnoza gripe postavlja se na osnovu vodećih simptoma i znakova tokom epidemije gripe. Budući da simptomi gripe mogu imitirati simptome drugih bolesti, uvijek je dobro javiti se ljekaru. Virusna infekcija može se potvrditi analizom uzoraka iz grla, pljuvačke ili nosa. Postoji više testova na osnovu kojih se može brzo utvrditi prisustvo virusa. Ipak, infekcija može biti prisutna čak i ako su nalazi negativni. Polimerazna lančana reakcija (PCR) koja detektira ribonukleinsku kiselinu virusa predstavlja precizniju metodu.

Komplikacije gripe

Posljedice djelovanja virusa gripe ozbiljnije su i duže traju od onih koje izazivaju virusi prehlade. U svakom slučaju, većina oboljelih od gripe u potpunosti se oporavi nakon jedne do dvije sedmice. Međutim, manji broj bolesnika, prvenstveno osobe starije od 50 godina, trudnice i mala djeca te osobe bilo koje starosne dobi koje pate od hroničnih bolesti ili slabog imuniteta podložnije su komplikacijama gripe. Komplikacije mogu uključivati virusnu upalu pluća i/ili bronhija, sekundarnu bakterijsku upalu pluća, infekciju sinusa i uha…  Gripa može pogoršati prethodno prisutne hronične zdravstvene probleme, naročito one vezane za disajni sistem i srce, kao što su npr. astma, emfizem, hronični bronhitis, angina pektoris, popuštanje srca. Pušači češće obolijevaju od gripe i skloniji su ozbiljnijem toku bolesti i većoj smrtnosti od gripe.

U nekim slučajevima autoimuna reakcija potaknuta infekcijom virusom gripe može doprinijeti razvoju komplikacija, kao što je npr. Guillain-Barréov sindrom (gubitak refleksa i paraliza cijelog tijela, koja započinje u nogama, a potom se širi na gornje udove i lice). Smatra se da je ovaj sindrom i rijetka nuspojava vakcine protiv gripe.